Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2020 оны 06 дугаар сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2020 оны 06 дугаар сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Ерөө,  Хараа, Бургалтай,  Хүдэр, Буур,  Хиагт  голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 15 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 204-224 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, MNS4586:98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламж (цаашид ХА гэх)-аас давсан үзүүлэлт үгүй бохирдолгүй байна.

Орхон гол, Орхон голын Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 2 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 186-204 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн,  ХА-аас Орхон- Сүхбаатар хяналт шинжилгээний цэгээс авсан сорьцонд усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.59 мгN/л буюу ХА-аас 1.3 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.036 мгN/л буюу ХА-аас 1.8 дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.105 мгР/л буюу ХА-аас 1.2 дахин давж голын эхэн хэсгээр бага зэргийн бохирдол үүссэн  байна.

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 56-86 мг/л,  ХА-аас Ерөө-Ерөө хяналт-шинжилгээний  цэгээс авсан усны сорьцонд  нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.031 мгN/л буюу ХА-аас 1.6 дахин давж бага зэргийн бохирдол үүссэн байлаа.

Хараа гол, Хараа голын Мандал сумын гүүрний дээд ба доод, Баянгол хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 184-217 мг/л-т хэлбэлзэж,  ХА-аас  давсан үзүүлэлт үгүй бохирдолгүй байна.

Бургалтай гол, Бургалтай голын Бургалтай хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 248 мг/л,  ХА-аас давсан бохирдолгүй байна

Хүдэр гол, Хүдэр голын Хүдэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 85 мг/л, ХА-аас эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.180 мгР/л буюу ХА-аас 1.8 дахин давж бага зэргийн бохирдол үүссэн байна.

Буур гол, Буур голын Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 737 мг/л,  голын усны  хүчилтөрөгчийн хангамж сайн, 8.78 мгО/л байсан боловч перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/-ын агууламж 10.5 мгО/л буюу 1.1 дахин,   усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 2.28  мгN/л буюу ХА-аас 4.56 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.104  мгN/л буюу ХА-аас 5.2 дахин давсан  бохирдолтой  байна.

Хиагт гол, Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 585 мг/л, голын усны  хүчилтөрөгчийн хангамж сайн, 10.20 мгО/л байсан боловч хялбар исэлдэх органик бодис болон эрдэс азотын бохирдол их, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 6.6 мгО/л буюу ХА-аас 2.2 дахин, усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 8.66 мгN/л буюу ХА-аас 17.32 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.121 мгN/л буюу ХА-аас 6.05 дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 1.032 мгР/л буюу ХА-аас 10.32 дахин давж маш их бохирдолтой байлаа.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

Тайлбар: БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-Перманганатын исэлдэх чанар                        

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

Дэлхий нийтэд дэгдээд буй Covid-19 цар тахалтай холбогдуулан аймгийн онцгой комиссоос өгсөн үүрэг чиглэлийн дагуу 2020 оны 06 дугаар сарын 02-ны өдрөөс 2020 оны 07 сарын 01-нийг хүртэл хугацаанд Ариутгах татуургын албаны Цэвэрлэх байгууламж, “ГНС”-Бохир усны төвлөрсөн насос станц, “КНС”-Бохир усны дамжуулах насос станц зэргүүдэд хорио цээрийн дэглэмийг “Урсгал Ус” ХХК-ны захирлын  А/24 тоот тушаалаар тогтоосон тул хаягдал бохир усны шинжилгээ хийгдээгүй.

Дүгнэлт: Хараа Ерөө гол маш цэвэр, Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хүдэр, Бургалтай голын ус  одоогийн байдлаар цэвэр байна. Харин Буурь гол бага зэргийн бохирдолтой, Хиагт гол маш бохир байлаа.

Агаарын шинжилгээ: Агаарын чанарын 1-р харуулын 06-р сарын ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.004 мг/м3, хамгийн их нь 0.006 мг/м3, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.018 мг/м3, хамгийн их нь 0.034 мг/м3, нийт тоос дундаж 0.102 мг/м³, хамгийн их нь 0.140 мг/м³, агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна.

Агаарын чанарын 2-р харуул болох Мандал сумын агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.018 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.025 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.001 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.003 мг/м³ байна.

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын эрхлэгч, ЧМ  М.Аягүл